Pięciopiętrowa narożna kamienica Dawida Pinkusiewicza, stojąca przy skrzyżowaniu ulic Grójeckiej i Kopińskiej, sprawia wrażenie jakby była naturalnym zwieńczeniem ciągu stojących tu wysokich budynków:
Jednak nie zawsze tak było. Wybudowana w latach 1938 – 1939, według projektu Grzegorza Lewina i Stanisława Pianki, wraz z zaprojektowaną przez tą samą parę kamienicą Fajerstajna (Grójecka 62), były najwyższymi budynkami po tej stronie ulicy Kopińskiej. Widać to dobrze na zdjęciu lotniczym z 27 lipca 1944 roku:
Na powyższym zdjęciu można też zauważyć, że fasada północna (od strony ulicy Kopińskiej), była niegdyś fasadą podwórkową. Miano narożnej, kamienica Pinkusiewicza zyskała dopiero po wojnie, kiedy wyburzono zniszczone zabudowania przy Kopińskiej i zdecydowano się poszerzyć ulicę na tym odcinku.
W zasobie Referatu Gabarytów Archiwum Państwowego w Warszawie dostępne jest zdjęcie, wykonane w czasie budowy kamienicy z przełomu lat 1938/39:
Nie widzimy na nim jeszcze współczesnej zabudowy ulicy Radomskiej (po lewej stronie). Widzimy natomiast nieistniejące już dziś budynki, stojące przy ulicy Kopińskiej (w prawej części kadru). Niestety nie wiem jak wyglądała elewacja tego budynku zaraz po oddaniu. Nie posiadam zdjęć z tamtych lat.
Jakiś czas temu pisałem o wyburzeniu kamienicy pod adresem Kopińska 15. Po opublikowaniu tamtego wpisu skontaktował się ze mną Pan Dariusz Niemczyński, podsyłając jednocześnie kilka zdjęć z rozbudowy ulicy Kopińskiej. Na jednym z nich widać narożną już wtedy kamienicę Pinkusiewicza.
Nieznana jest dokładna data wykonania tej fotografii, można jedna przypuszczać, że zdjęcie wykonano na początku lat 80.
Na zdjęciu z Referatu Gabarytów budynkowi brakuje jeszcze jednego piętra, dlatego zamiast zestawiać ze sobą współczesną fotografię ze zdjęciem archiwalnym, postanowiłem poeksperymentować z kolażem. Chciałem też zachować klimat przedwojennej, luźnej zabudowy okolic. Efekt eksperymentu poniżej:
I na koniec ciekawostka. We wrześniu 1939 roku jeden z czołgów niemieckiej 4 Dywizji Pancernej zapędził się na ulicę Radomską, gdzie został unieruchomiony (zerwana gąsienica) i porzucony. Na poniższym zdjęciu widzimy tenże wrak, oraz perspektywę ulicy Radomskiej zwieńczoną północną fasadą kamienicy Dawida Pinkusiewicza.
Źródła:
- Zdjęcia lotnicze z 26 lipca 1944 roku, sygnatura USEC R65; The National Archives at College Park;
- Zdjęcia lotnicze z 27 lipca 1944 roku, sygnatura GX-12393; The National Archives at College Park;
- Ortofortomapa z 1944 i 2018 roku; Warszawa Historyczna
- Zdjęcia ukośne w 2018 roku; Warszawa Ukośna
- Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, Jarosław Zieliński
- Zdjęcie z Referatu Gabarytów; Archiwum Państwowe w Warszawie
- Zdjęcie skrzyżowania ulic Grójeckiej z Kopińską autorstwa Dariusza Niemczyńskiego, opublikowane za jego zgodą
- Zdjęcie wraku niemieckiego czołgu na ulicy Radomskiej pochodzi z aukcji internetowej, podesłane przez autora strony Pancerne Wraki
Dziękuję za ten świetny artykuł. Zdjęcie z czołgiem widziałem wielokrotnie, a nigdy nie dopatrzyłem się tej kamienicy w tle. Jeśli chodzi o zamieszczone przez Pana zdjęcie z przebudowy skrzyżowania Grójeckiej i Kopińskiej, to wydaje mi się, że jest ono nieco późniejsze. Jeżeli dobrze pamiętam, poszerzanie ul. Kopińskiej miało miejsce w latach 1987-88, więc prawdopodobny rok wykonania zdjęcia to, według mnie, 1987 r.
Poproszę autora o kontakt. Mam do udostępnienia (wykonania skanu) zdjęcie 17,3×12 cm tej kamienicy z roku 1945. Zdjęcie wykonane zostało ze zbliżonego punktu co pierwsze w artykule. Widoczne są dwa narożniki – od Grójeckiej (ze śladami uszkodzeń) i Kopińskiej. Ruiny domu na południowo-wschodnim narożniku (Grójecka-Wawelska) przysłaniają nieco widok budynku od strony Grójeckiej (Radomskiej). Widoczne są też ruiny domu stojącego przy Kopińskiej – tam gdzie teraz jest jezdnia ulicy.
Panie Konradzie, dziękuję za kontakt i kilka inspirujących rozmów o historii Ochoty i Warszawy.
Czytelników zachęcam do lektury wpisu, który powstał dzięki zdjęciu, o którym wspomina powyższy komentarz.