Kilka miesięcy temu zajmowałem się zdjęciem znalezionym w serwisie Fotopolska. Widać na nim niemieckich oficerów, pozujących do zdjęcia gdzieś na Szczęśliwicach. Opis sugeruje, że wykonano je z fortu Szczęśliwice. Nie pasowała mi wtedy ta lokalizacja, jednak ograniczyłem się do zidentyfikowania kilku kamienic przy ulicy Opaczewskiej, widocznych na zdjęciu:

 

Kilka dni temu, w trakcie pracy nad innym zdjęciem ze Szczęśliwic, zorientowałem się, że bardzo by mi się przydało precyzyjne określenie lokalizacji właśnie tej fotografii. Zacząłem od zidentyfikowania pozostałych widocznych w kadrze obiektów – na początek tych najprostszych do rozpoznania.

Za oficerem pozującym do zdjęcia, po jego lewej stronie, widać charakterystyczną, żelbetową halę zajezdni tramwajowej „Rakowiec”:

Hala zajezdni „Rakowiec” za pozującym do zdjęcia oficerem.

 

Po prawej stronie od oficera z lornetką znajduje się południowe skrzydło gmachu szkół powszechnych, wraz  budynkiem mieszkalnym dla nauczycieli, przy Grójeckej 93:

Południowe skrzydło gmachu szkół powszechnych przy Grójeckiej 93, wraz ze znajdującym się nieopodal budynkiem mieszkalnym dla nauczycieli.

 

Skoro widzimy szkołę, to po prawej stronie od niej zapewne znajduje się niewysoki budynek Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej przy Opaczewskiej 1, gdzie w latach trzydziestych pracowała Irena Sendlerowa:

Budynek przy Opaczewskiej 1 (dziś Pawińskiego 2), po prawej stronie od gmachu szkół powszechnych.

 

Po lewej stronie tego samego żołnierza, na wysokości jego łokcia, widnieje budynek z wyraźnym uszkodzeniem. Wyrwa ciągnie się od dachu do połowy wysokości zachodniej ściany. Budynkiem, który tak mocno ucierpiał w wyniku wrześniowych walk w tej okolicy, jest zapewne kamienica Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy Grójeckiej 104:

Kamienica Funduszu Kwaterunku Wojskowego przy Grójeckiej 104. W tle widoczne skrzydło budynku szkół powszechnych przy Grójeckiej 93, wraz z budynkiem mieszkalnym dla nauczycieli; Fotopolska

 

Kształt wyrwy wydaje się zgadzać z tym widocznym na powyższym zdjęciu:

Kamienica przy Grójeckiej 104, po lewej stronie oficera robiącego zdjęcie.

 

Między dwoma żołnierzami widzimy wysoki komin, należący do jednej ze szczęśliwickich cegielni:

Komin jednej ze szczęśliwickich cegielni między żołnierzami.

 

Po lewej stronie komina majaczą zabudowania, znajdujące się zapewne przy ulicy Opaczewskiej, po zachodniej stronie ulicy Grójeckiej. Jednak które to budynki?

Zabudowa ulicy Opaczewskiej po lewej stronie wysokiego komina.

 

Co można wywnioskować z tak niewyraźnego powiększenia? Ja widzę tutaj dwa obiekty, które są wyraźnie jaśniejsze od pozostałych. Wydaje mi się też, że między nimi nie ma zabudowy, dzięki czemu widzimy ścianę boczną tego po prawej stronie.

Na jednym ze zdjęć uszkodzonych czołgów przy Opaczewskiej możemy obejrzeć wszystkie budynki na tym odcinku ulicy, sfotografowane z podobnego kierunku:

Uszkodzone czołgi przy ulicy Opaczewskiej, w tle kamienice o numerach 34 (C-D), 34 (A-B), 30, 28 (dziś 14, 10-12, 6, 4); Fotopolska

 

Widać, że elewacje budynków w środku kadru są wyraźnie jaśniejsze niż pozostałych kamienic. Ponadto jedna z „jaśniejszych” kamienic zwrócona jest do kadru ścianą boczną. Te szczegóły wydają się pasować do  niewyraźnego powiększenia:

Jaśniejsze kamienice przy Opaczewskiej, widoczne po lewej stronie od wysokiego komina.

 

Skoro patrzymy na całą perspektywę Opaczewskiej między Szczęśliwicką a Grójecką, to zważywszy na wysokość, z której wykonano zdjęcie, jak i dobrą pogodę, powinniśmy widzieć też wieże kościoła parafii świętego Jakuba przy placu Narutowicza. Po krótkich poszukiwaniach wytypowałem niewyraźny kontur, który ze względu na kształt, jak i umiejscowienie względem pozostałych budynków, wydał mi się dobrym kandydatem:

Kształty wież kościoła parafii świętego Jakuba przy placu Narutowicza.

 

Po prawej stronie od tego znaleziska, na wysokości ramienia pozującego żołnierza, widać też wysoki komin. Jest wyraźniejszy niż wieże kościoła, więc musiał znajdować się bliżej. To komin kotłowni zajezdni tramwajowej. Możemy zobaczyć go też na tym zdjęciu:

Zajezdnia tramwajowa „Rakowiec” z widocznym kominem kotłowni; Fotopolska

 

Pominę wszystkie budynki, które kiedyś już oznaczyłem już na tym zdjęciu. Po lewej stronie od kamienicy pod adresem Opaczewska 56A majaczy w oddali bardzo wysoki budynek ze spadzistym dachem. Odnajdujemy go też na kadrze z niemieckiej kroniki filmowej z września 1939 roku:

Kadr z niemieckiej kroniki filmowej z zaznaczonym wysokim budynkiem w oddali.

 

Film ten nagrano z podobnego kierunku, jednak z dużo większej odległości, o czym świadczy wypaczona perspektywa (oddalone budynki są nieproporcjonalnie duże w stosunku do tych znajdujących się bliżej). W zaznaczonym miejscu znajduje się zabudowa ulicy Szczęśliwickiej. Można zweryfikować też „spadzistość” dachu budynku, gdyż po dokładniejszych oględzinach okazuje się, że obserwowany rzut dachu ma kształt schodkowy. Jedynym tak wysokim budynkiem z tego typu dachem jest kamienica pod adresem Szczęśliwicka 27, która na zdjęciach ukośnych sprzed roku wyglądała tak:

Szczęśliwicka 27 na zdjęciach ukośnych z 2018 roku, widok na wschód.

 

 

Sczęśliwicka 27 po lewej stronie od kamienicy pod adresem Opaczewska 56A.

 

Idąc dalej w lewo, widzimy niskie zabudowania, znajdujące się znacznie bliżej osi Opaczewskiej. Jednym z nich jest budynek przy skrzyżowaniu Opaczewskiej ze Szczęśliwicką.

Sczęśliwicka 70 (książka adresowa z 1939 roku przekierowuje na ten adres z pozycji Opaczewska 58), przy skrzyżowaniu z Opaczewską.

 

Wątpliwości może budzić drzewo przed budynkiem, które na różnych ujęciach wydaje się zasłaniać różne części elewacji. Czy więc źle rozpoznałem ten budynek? Niekoniecznie – na zdjęciu lotniczym z 1939 roku można się przekonać, że drzewo rosło przed budynkiem mniej więcej pośrodku ściany, na którą patrzymy. Dlatego zależnie od tego, pod jakim kątem będziemy oglądać budynek, różne części elewacji będą przez nie przysłonięte.

Przy lewej krawędzi zdjęcia zauważyć można jeszcze jeden obiekt. Wysoka kamienica, stojąca z dala od innych zabudowań. To nieistniejący już budynek, który do lat czterdziestych znajdował się na posesji numer 7974, należącej do dóbr ziemskich „Błotka”. Dokładnego adresu nieruchmości niestety nie znam.

Budynek na posesji 7974 w dobrach ziemskich „Błotka”.

 

Nadszedł czas, żeby zestawić wszystkie znaleziska na jednym obrazie:

Wszystkie rozpoznane obiekty na jednym kolażu.

 

Zobaczmy też jak układają się one na zdjęciu lotniczym z września 1939 roku:

Rozpoznane obiekty na zdjęciu lotniczym z września 1939 roku.

 

Żeby wyznaczyć miejsce, z którego wykonano fotografię z niemieckimi oficerami, potrzebowałem znaleźć w kadrze obiekty znajdujące się blisko siebie na zdjęciu (najlepiej jeden nad drugim), ale będące w różnych odległościach od fotografa. Dzięki takiemu ułożeniu, byłbym w stanie zaznaczyć te obiekty na zdjęciu lotniczym i poprowadzić przez nie odcinek. Kilka takich odcinków powinno przeciąć się w miejscu, w którym stał fotograf tego zdjęcia.

Znajduję trzy takie pary:

  • kościół parafii świętego Jakuba na placu Narutowicza i zajezdnia tramwajowa „Rakowiec” (odcinek niebieski),
  • kamienica przy Opaczewskiej 46 i zajezdnia tramwajowa „Rakowiec” (odcinek zielony),
  • kamienica przy Opaczewskiej 30 i komin cegielni (odcinek żółty).

 

Punkt wyznaczony z przecięcia odcinków przechodzących przez obiekty rozpoznane na zdjęciu z niemieckimi oficerami.

 

Linie przecinają się mniej więcej w tym miejscu:

Prawdopodobne miejsce, w którym sfotografowano niemieckich oficerów w 1939 roku. W lewej dolnej części czerwonego prostokąta widoczna cegielnia z cieniem od wysokiego komina.

 

Kiedy próbowałem dopasować układ zabudowań do kadru z niemieckimi żołnierzami, moją uwagę przykuł jeszcze jeden szczegół z tego zdjęcia – cień komina widoczny na dachu budynku po lewej stronie:

Cień od komina na dachu jednego z budynków.

 

Na zdjęciu lotniczym z 1939 roku wyraźnie widać w wytypowanym przeze mnie miejscu cegielnię z wysokim kominem. Cień, który widzimy na dachu drewnianych zabudowań, był więc zapewne cieniem właśnie tego komina. Wszystko zaczęło układać się w jedną całość. Niemcy znajdowali się na niewielkiej górce obok drewnianego ogrodzenia. Musiało być późne popołudnie lub wczesny wieczór, o czym świadczy długi cień kładący się na północny wschód. Fotograf po swojej lewej stronie miał murowany budynek cegielni z wysokim kominem, a za plecami ulicę Solipsowską (współcześnie Włodarzewską). Dziś to miejsce zajmuje kościół parafii św. Grzegorza Wielkiego przy skrzyżowaniu ulic Włodarzewskiej i Przy Parku:

Miejsce, w którym stali niemieccy oficerowie, nałożone na ortofotomapę z 2018 roku.

 

Pozostało wyznaczyć obszar znajdujący się w kadrze na zdjęciu lotniczym z września 1939 roku:

Obszar znajdujący się w kadrze zdjęcia z niemieckimi oficerami.

 

Gdyby zdjęcie wykonano dziś, fotograf stałby na posesji przynależnej do kościoła parafii św. Grzegorza Wielkiego i zobaczyłby w kadrze mniej więcej taki widok:

Współczesne zdjęcie, wykonane z tego samego miejsca.

 

Wspiąłem się więc na Górkę Szczęśliwicką, żeby zobaczyć czy którykolwiek ze zidentyfikowanych budynków jest wciąż widoczny z tego miejsca. Współcześnie krajobraz zdominowany jest przez drapacze chmur w Śródmieściu i na Woli. Z kolei na samych Szczęśliwicach pojawiła się zabudowa i roślinność, które przesłoniły widok rozciągający się z tego miejsca 80 lat temu. Na zdjęciu wykonanym z Górki Szczęśliwickiej udało mi się dostrzec jedynie dwie kamienice przy Opaczewskiej o numerach 56 i 56A (dziś 38 i 40):

Kamienice pod adresem Opaczewska 56 i 56A (dziś 38 i 40), widoczne z Górki Szczęśliwickiej.

 


Podziękowania dla Fryderyka Macieja Rzymowskiego za możliwość wykorzystania fragmentu zdjęcia, pochodzącego z jego kolekcji.


Źródła:

Tags:

3 Comments

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *